چگونه می توانم در آینده مهندس موفق‌تری باشم؟

با درود و احترام خدمت مهندس های عزیز این مرز و بوم. امروز به مناسبت گرامی‌داشت روز مهندسی در این مقاله از آموزشگاها می خواهیم درباره‌ مهارت های ضروری مهندسی و توسعه توانایی‌های آینده ساز و مورد نیاز در دانشجویان مهندسی با شما صحبت کنیم.

بازار کار به‌شدت رقابتی کنونی مهندسی، این سوال را از ابتدای تحصیل برای بسیاری از دانشجویان مطرح می‌کند که جدا از جدیت در خواندن درس‌ها و گرفتن نمره خوب در آن ها؛ چگونه می توانم در آینده مهندس موفق‌تری باشم؟ یک دوره آموزش کارشناسی مهندسی موفق باید بتواند دانش‌آموختگان خود را برای کار حرفه‌ای آماده نماید.

توانایی حرفه‌ای را می‌توان ارتباط پیچیده بین سه مولفه دانش، مهارت و نگرش به‌حساب آورد. دستاوردهای یادگیری مجموعه دانش‌ها، مهارت‌ها و نگرش‌هایی است که یک دانش آموخته مهندسی فرا گرفته و قادر به‌آنجام آنها می‌باشد. دستاوردهای یادگیری را می‌توان به سه گروه فردی، جمعی و ساخت محصول، فرایند و سیستم، تقسیم کرد.

 

در ادامه مقاله با ما همراه باشید تا مهارت های ضروری مهندسی را برای شما به تفصیل شرح دهیم.

• مهارت‌ها و شایستگی‌های فردی و حرفه‌ای: همه مهندسان رشته‌ های مختلف، از مهارت‌ های فردی و جمعی کم و بیش مشابهی استفاده‌ می‌کنند. مهندسان باید توانایی استفاده از سه وجه عمده تفکر مهندسی، علمی و سیستمی، و از نگاهی دیگر تفکر خلاقانه و نقادانه را داشته باشند. علاوه‌بر اینها، مهندسان باید شایستگی‌هایی چون رفتار‌ مناسب و اخلاق حرفه‌ای و هم‌چنین مهارت‌ها و شایستگی‌ برنامه‌ریزی برای کار حرفه‌ای و به‌روزماندن در دنیای پویای مهندسی را داشته باشند. مهندسان همچنین باید دارای خصلت‌های ابتکار و پشتکار، آگاهی از نقاط قوت و ضعف خود، کنجکاوی و یادگیری مداوم، و بالاخره مدیریت زمان باشند.

 

• مهارت‌های جمعی: این دسته از مهارت‌ها بر کنش‌های جمعی، مثل کار گروهی، رهبری و ارتباطات، متمرکز است. مهارت‌ در کار گروهی و ارتباطات، امری حیاتی برای مهندسان است. کار گروهی متشکل از آشنایی با مواردی چون تشکیل گروه، عضویت در گروه، سرپرستی گروه؛ همراه با برخی مهارت‌های خاص کار گروهی فنی است. ارتباطات نیز متشکل از تنوعی از مهارت‌ها جهت استفاده از چهار رسانه رایج شفاهی، کتبی، تصویری و الکترونیک است. امروزه، برقراری ارتباط با ‌یک زبان خارجی نیز جزو مهارت های ضروری مهندسان مدرن در‌نظر گرفته می‌شود.

 

• مهارت‌های ساخت محصول، فرایند و سیستم: این دسته از توانایی‌ها بر شناسایی، طراحی، ساخت و بهره برداری از محصولات، فرایند‌ها و سیستم‌ها، در چارچوب‌ اقتصادی و اجتماعی، متمرکز بوده و به‌طور معمول هسته اصلی آموزش یک دوره کارشناسی مهندسی را تشکیل می‌دهند.

 

 

مقایسه برنامه‌های آموزش مهندسی ایران با ملاک‌های یک آموزش استاندارد نشان می‌دهد که محتوای فنی اغلب این برنامه‌ها کم و بیش مناسب است. این بررسی‌ها نشان می‌دهد که برنامه‌های آموزش مهندسی ایران توجه اصلی خود را بر دانش‌افزایی قرار داده است. این برنامه‌ها بر آموزش علوم مهندسی تاکید داشته و در مقابل به مسائلی چون توسعه مهارت‌ها و نگرش‌های مورد نیاز برای کار حرفه‌ای، توجه و اهمیت کمتری نشان می‌دهند. این کاستی آموزشی را می‌توان با کمک و برنامه ریزی مناسب اساتید مهندسی، تا حد زیادی جبران کرد.

آیا کسب مهارت های ضروری مهندسی با دوره های کوتاه مدت امکانپذیر است؟

کسب هرگونه مهارتی با گذراندن یک دوره کوتاه مدت یا یک درس حاصل نمی شود و نیاز به‌ تمرین و ممارست در طول زمان دارد. در اینجا، عمده‌ ترین توانایی هایی را که دانشجویان مهندسی باید از ابتدای تحصیل در دانشگاه به‌ تدریج در خود تقویت نمایند، یا اقداماتی که می‌توانند در این زمینه انجام دهند، مورد بحث قرار گرفته است. دستیابی به‌هر یک از این مهارت‌ها و اقدامات نیازمند ‌مشارکت استادان و دانشجویان است. آموزشگران ضرورت هر یک از این توانایی‌ها و نحوه دستیابی به‌‌ آن‌ها را آموزش داده و دانشجویان نیز با تکرار و تمرین آنها، در تمام طول دوره کارشناسی مهندسی، این توانایی‌ها را در خود تقویت و نهادینه می‌نمایند.

در ادامه فهرستی جامع از مهارت های ضروری مهندسی را برای شما عزیزان تهیه کرده ایم. امیدواریم با یادگیری و تقویت هر یک از مهارت های مورد نیاز یک مهندس موفق، بتوانید آینده شغلی و حرفه ای درخشانی را برای خود رقم بزنید.

۱. توسعه تفکر خلاق:

طراحی اوج فعالیت‌های مهندسی و خلاقیت رکن اصلی طراحی است. انواع مهارت‌های فکری بشر به‌صورت‌های مختلف تعریف شده است. از این میان دو نوع تفکر یعنی تفکر نقاد و تفکر خلاق امروزه بیش از همه مطرح می‌شوند. افراد به‌ دو شیوه همگرا و واگرا، تفکر می‌کنند. در درس‌های مهندسی، که اغلب نیاز به‌ حل مسئله دارند، به‌ طور معمول مسائلی طرح می‌شوند که تنها یک پاسخ دارند و حل آنها نیاز به‌ تفکر همگرا دارد. به‌ بیانی دیگر، دانشجویان برای رسیدن به‌ پاسخ ‌این‌گونه مسائل، کمتر نیازی به‌ تفکر واگرا و خلاقیت داشته و تنها باید از دانش مرتبط با سوال، و مهارت‌هایی که در حل مسایل پیدا کرده اند، استفاده نمایند. ترغیب انگیزه درونی و طرح مسائلی که نیاز به‌ تفکر واگرا دارند، دو زمینه‌ای است که آموزشگران می‌توانند به‌ کمک آن‌ها خلاقیت را در دانشجویان خود پرورش دهند.

 

۲. توانایی کار گروهی: 

امروزه اغلب فعالیت‌های مهندسی، به‌ویژه در بنگاه‌های بزرگ، به‌صورت گروهی انجام می‌شود. انتخاب گروه و کارگروهی، و به‌زبان دقیق‌تر تیم و کار تیمی، به‌عنوان روشی موثر برای ارتقای کارایی، محیط کار مهندسان را به‌طور اساسی تغییر داده است. در چنین شرایطی مهندسان باید از مهارت‌های کار گروهی، آگاهی داشته باشند. چون مهندسان امروزه بیشتر به‌صورت تیمی کار می‌کنند، پس لازم است تا این مهارت در دوران تحصیل در ایشان تقویت شود. در دانشگاه، فعالیت گروهی می‌تواند برای انجام یک تکلیف درسی، یک فعالیت آزمایشگاهی، و یا مهم‌تر از همه، یک پروژه طراحی، به‌ویژه در قالب پروژه پایانی دوره کارشناسی، باشد. درنظرگرفتن فعالیت‌های گروهی در درس‌های مختلف، نقشی است که آموزشگران می‌توانند، در توسعه این مهارت در دانشجویان، داشته باشند.

 

۳. برقراری ارتباط موثر: 

کار‌گروهی موفق، مستلزم برقراری ارتباط موثر است. ارتباط تنها انتقال ایده‌ها و اطلاعات از یک نقطه به‌ نقطه دیگر نیست. بلکه ارسال اطلاعات و مفاهیم به‌گونه ای است که مخاطب بتواند آن را درک کند. برای رسیدن به‌ این هدف، علاوه بر انتخاب روش مناسب برای برقراری ارتباط، باید پیام خود را به‌گونه‌ای سامان دهیم که گیرنده، در کم‌ترین زمان و به‌سهولت، مقصود ما را دریابد و امکان بدفهمی پیغام، به‌حداقل برسد. ارتباط ما با دیگران به‌ چهار صورت عمده‌ی شفاهی، نوشتاری، تصویری و الکترونیکی، صورت می‌گیرد. این وظیفه برنامه آموزشی و آموزشگران مهندسی است که با تمهیدات مختلف مهارت‌های ارتباطی را به‌ تدریج، و در طول دوره کارشناسی، در دانشجویان تقویت نمایند.

 

۴. نگارش پیراسته:

اگر سامان دادن یک پیغام را به‌ ساختن یک دیوار تشبیه کنیم، شکل نهایی پیغام تنها به‌ کلمات (یعنی آجرهای دیوار) بستگی ندارد، بلکه به‌ نحوه‌ای که آنها را در کنار هم قرار داده ایم (یعنی روش ساختن دیوار) نیز وابسته است. و این چیزی جز استفاده از زبان پالایش یافته در محاوره و کاربرد صحیح دستور زبان و قواعد نقطه گذاری و املای صحیح لغات در مکاتبات نیست. با به‌کارگیری صحیح قواعد نگارش، اطمینان بیشتری به‌ درک مطالب توسط مخاطب خواهیم داشت. نگارش پیراسته مهارتی است  که با تمرین و تکرار به‌دست می‌آید. در نظر گرفتن پروژه‌های درسی، که نیاز به‌ تهیه متن گزارش دارند، و توجه به‌ نگارش بایسته آنها توسط اساتید دروس مختلف، توانایی درست نویسی را به‌ تدریج در دانشجویان توسعه می‌دهد.

 

۵. مدیریت یادگیری:

از جمله سوالاتی که برای یک دانشجوی سال اول مهندسی مطرح می‌شود اینست که چه مقدار زمان را باید صرف درس خواندن کنم، چگونه به‌طور موثر درس بخوانم، به‌ چه صورتی برای امتحان آماده شوم، و اگر کارها خوب پیش نرفت، چه کنم. تجربه نشان داده است که مشکل اصلی گروهی از دانشجویان در بدو ورود به‌ دانشگاه، بالابودن استانداردها و سختی دروس نیست بلکه، نحوه کنار آمدنشان با آزادی های آموزشی است، که در دانشگاه با آن روبه‌رو می‌شوند. برای اجتناب از این مشکل، آموزشگران باید دانشجویان را، از ابتدای ورود به‌ دانشگاه، در جریان اینگونه مسایل قرار داده و در مورد مدیریت بهینه زمان، برای دستیابی به‌ بهترین میزان یادگیری، راهنمایی نمایند.

 

۶. توسعه مهارت‌های درسی:

یک دانشجوی مهندسی، برای اینکه در عرصه رقابت تحصیلی موفق باشد، باید بتواند توانایی‌های علمی و فنی خود را پیوسته بهبود بخشد. گروهی از توانایی ها نیز وجود دارند که کسب آنها، ضمن کمک به ارتقای توانایی‌های درسی، دانشجویان را برای بازار کار آینده آماده می سازد. اغلب این توانایی ها امروزه به‌صورت درس خاصی در دانشگاه‌ها ارائه نمی‌شوند و دانشجویان باید از اوقات فراغت خود برای تسلط به‌ آنها، استفاده کنند. آشنایی با یک زبان دوم یا تعدادی از نرم افزارهای عمومی و یکی دو نرم افزار تخصصی، از جمله متلب، از این دسته اند. نظر به‌اینکه این مهارت‌ ها نیاز به‌تمرین و ممارست دارند، اعضای هیات علمی باید دانشجویان را راهنمایی نمایند تا، از آغاز تحصیل در دانشگاه، برای کسب این مهارت‌ها  برنامه‌ریزی کنند.

 

۷. توانایی پژوهش:

برای آموزش الفبای پژوهش در برنامه‌های آموزش مهندسی کشور، به‌طور معمول درسی به‌نام روش تحقیق در دوره کارشناسی ارشد در نظر گرفته شده است. این در حالی است که دانشجویان مهندسی باید از بدو تحصیل با ضرورت پژوهش و الفبای انجام آن آشنا شوند، تا بتوانند با تمرین مکرر در طول دوره کارشناسی، مهارت‌های لازم را در مورد آن پیدا کنند. آشنایی با نحوه انجام پژوهش فردی و گروهی، روش تهیه و گردآوری داده‌های لازم، آشنایی با ساختار یک مقاله پژوهشی، روش تهیه و تدوین بخش‌های مختلف یک مقاله (چکیده، مقدمه، بدنه اصلی، بحث، نتیجه گیری، منابع، …). از جمله مواردی است که پیشنهاد می‌شود در یکی از دروس سال اول یا دوم دوره کارشناسی، به‌ دانشجویان آموزش داده شود. آموزشگران مهندسی، با درنظر گرفتن پروژه‌های کوچک پژوهشی در درس‌های خود می‌توانند این توانایی را به‌تدریج در دانشجویان، تقویت نمایند.

 

۸. یادگیری مداوم:

در چند دهه اخیر، تحولات فناوری زندگی انسان را دگرگون کرده است. به‌علت سرعت زیاد این تغییرات، دانسته‌های ما به‌سرعت کهنه می‌شوند و از کارایی آنها به‌شدت کاسته می‌گردد. توجه به‌ این ویژگی ها موجب شده تا ایده یادگیری مداوم (یا مادام‌العمر، یا مستمر) بیش از پیش مورد توجه قرار گیرد. امروزه، ترجیح داده می‌شود که به‌جای تاکید بر «آموزش»، یعنی چیزی که مدرس عرضه می‌کند، بیشتر به‌ «یادگیری»، یعنی آنچه که فراگیر کسب می‌کند، پرداخته شود.

یادگیری مستمر فرایندی است که طی آن افراد از طریق فرصت ‌های یادگیری، دانش، مهارت ‌ها و علایق خود را در تمام طول زندگی، توسعه می‌دهند. این وظیفه آموزشگران است که در طول دوره کارشناسی با تمهیدات مختلف این نگرش را در فراگیران تقویت نمایند.

 

۹. فعالیت‌های فوق برنامه:

تعدادی از دستاوردهای درنظرگرفته شده برای یک دانش‌آموخته مهندسی، مثل درک مسئولیت‌های حرفه‌ای و اخلاقی، شناخت تاثیر مهندسی بر جامعه، و آگاهی از مسایل معاصر، توانایی هایی هستند که با گذراندن یک درس یا شرکت در چند جلسه سخنرانی، به‌دست نمی‌آیند. این توانایی‌ها‌، دامنه‌ی گسترده ای از مسائل را شامل شده و اغلب به‌وسیله فعالیت‌های فوق برنامه دانشجویان توسعه می‌یابند. کسب آگاهی در این زمینه‌ها، محتاج پرداختن به‌ آنها در طول زمان، و به‌صورت‌‌های مختلف، است. آموزشگران مهندسی می‌توانند در دروس خود، هر جا که امکان دارد این مسایل را مطرح و با کلاس به‌ بحث بگذارند. و دانشجویان را تشویق نمایند که با مطالعه و باز هم مطالعه؛ و همچنین شرکت در فعالیت‌های اجتماعی مختلف و پیگیری تحلیل‌های مرتبط، به‌تدریج این توانایی‌ها را در خود تقویت نمایند.

 

 ۱۰. پایش پیشرفت:

ارزیابی میزان پیشرفت در زمینه‌های درسی معمولا به‌وسیله امتحانات صورت می‌گیرد. اما، بسیاری از دانشجویان، و حتی مهندسان، از اینکه معیار مشخصی برای سنجش پیشرفت عمومی خود ندارند، گله می‌کنند. یک پیشنهاد در این زمینه تهیه‌ی برگه حاوی مشخصات فردی (رزومه یا سی‌وی) است، که دانشجویان با توجه به‌ آن می‌توانند سطح و دامنه توانایی‌های خود را بسنجند. برای پایش پیشرفت، می‌توان از دانشجویان خواست که در پایان هر نیمسال یا سال تحصیلی، رزومه خود را اصلاح و با افزودن توانایی‌های جدید، آن را به‌روز کنند. اگر در یکی از این دفعات، چیزی نبود که به‌ رزومه افزوده شود، دانشجو متوجه خواهد شد که باید در برنامه ریزی‌های خود تجدید نظر کند. سوال دیگری که در همین زمینه برای بسیاری از دانشجویان مطرح می‌شود، آگاهی از جایگاه خود، در مقایسه با شایستگی‌‌های همکلاسی‌ها و هم‌رشته‌ای‌ها در دانشگاه و فراتر از آن است. یک راه‌حل در این مورد ترغیب دانشجو به‌ عضویت در یکی از شبکه‌های اجتماعی مناسب، مثل Linkedin است، که برای عرضه توانایی‌ها یا فعالیت‌های حرفه‌ای افراد طراحی شده‌اند و فرد می تواند توسط آن توانایی‌های خود را با دیگرانی که در سطح او هستند، بسنجد.

 

منبع: کرسی یونسکو در آموزش مهندسی