نقاط ضعف برنامه های آموزش مهندسی ایران چیست؟
در این مقاله می خواهیم درباره کاستی‌های برنامه های آموزش مهندسی ایران برای شما بنویسیم تا با نقاط ضعف آموزش های مهندسی در ایران آشنا شویم و برای بهبود نواقص با کمک یکدیگر گام های موثری برداریم.
آموزش مهندسی در سطح جهان، به یک تعریف کم و بیش واحد از توانایی‌های موردنیاز دانش آموختگان مهندسی، نزدیک شده است. ما نیز اگر بخواهیم برنامه‌های آموزش مهندسی کشور را مورد ارزیابی قرار دهیم باید نقاط قوت و ضعف آنها را، با توجه به‌این توانایی‌ها، بسنجیم. روشی کارآمد برای تعیین جایگاه آموزش مهندسی کشور و در مقایسه آن با آموزش‌های مشابه در کشورهای پیشرفته، بررسی ضوابط و ملاک‌هایی است که برای یک آموزش استاندارد پیشنهاد شده است. این ملاک‌ها شرایط مطلوب در مورد وضعیت دانشجویان و آموزشگران، هدف‌ها و دستاوردهای برنامه، محتوی برنامه درسی، فرایند بهبود کیفیت برنامه، امکانات و حمایت‌های صورت گرفته از برنامه را نشان می‌دهند. مقایسه برنامه‌های آموزش مهندسی ایران با این ملاک‌ها نشان میدهد که برنامه‌های آموزش مهندسی کشور توجه اصلی خود را بر دانش‌افزایی قرارداده، و در مقابل به مسائلی چون توسعه مهارت‌ها و نگرش‌های مورد نیاز برای کار حرفه‌ای، التفات کمتری نشان می‌دهند.
برنامه‌ریزی آموزش مهندسی در ایران، در چند دهه گذشته، حالتی متمرکز داشته و در نتیجه ساختار و محتوای برنامه‌ها در موسسات آموزشی مختلف کم و بیش مشابه است. از اینرو، بررسی یک برنامه آموزشی در یک دانشگاه و تعیین نقاط قوت و ضعف آن، در ارتباط با ملاک‌ها و دستاوردهای مورد‌نظر، میتواند تاحدی وضعیت کلی برنامه های آموزش مهندسی کشور را مشخص نماید. از میان ملاک‌های درنظر گرفته شده برای ارزشیابی برنامه‌های آموزش مهندسی «دستاوردها»،یعنی آنچه دانش‌آموختگان باید در پایان برنامه بدانند و یا قادر به‌آنجام آن باشند، از بیشترین اهمیت برخوردار است. حداقل دستاوردها یا شایستگی‌های در‌نظرگرفته شده توسط نهادهای مختلف ارزشیابی بین‌المللی، برای یک دانش‌آموخته کارشناسی مهندسی، عبارتند از:
- دانش مهندسی: توانایی به‌کارگیری دانش‌های ریاضی، علوم و مهندسی؛
- بررسی‌های مهندسی: توانایی طراحی و اجرای آزمایش‌ها، و همچنین تحلیل و تفسیر داده‌های آن؛
- طراحی مهندسی: توانایی طراحی یک سیستم، وسیله، یا فرایند، جهت رفع نیازها؛
- کارگروهی: توانایی کار در گروه‌های دارای عملکردهای چندگانه؛
- تحلیل مهندسی: توانایی شناسایی، ساماندهی و حل مسایل مهندسی؛
- مسئولیت‌های حرفه‌ای: توانایی درک مسئولیت‌های حرفه‌ای و اخلاقی؛
- ارتباطات مهندسی: توانایی ایجاد ارتباط موثر شفاهی، نوشتاری، الکترونیکی و تصویری؛
- مهندسی و جامعه: درک تاثیر زیست محیطی، اقتصادی و اجتماعی راه حل‌‌های مهندسی بر جامعه؛
- یادگیری مداوم: درک ضرورت کسب مداوم آموزش و به‌روزرسانی شایستگی‌ها، در طول کار حرفه‌ای؛
- آگاهی از مسایل معاصر: آگاهی از وجوه اﺟﺘﻤﺎعی، اﻗﺘﺼﺎدی، ﺗﺠﺎری، ﻓﺮﻫﻨگی، ﺳﻴﺎسی و زﻳﺴﺖ ﻣﺤﻴطی معاصر؛
- کار با ابزارهای مدرن: توانایی استفاده از فناوری‌ها، مهارت‌ها، و ابزارهای مدرن ضروری برای عملیات مهندسی.
یازده دستاورد در نظر گرفته شده برای آموزش مهندسی را می‌توان به دو دسته مهارت‌های تحصیلی
و حرفه‌ای
، تقسیم کرد.
«مهارت‌های تحصیلی»، شامل پنج دستاورد: دانش مهندسی، بررسی‌های مهندسی، طراحی مهندسی، تحلیل مهندسی و کار با ابزارهای مدرن است. مهارت‌های تحصیلی، گروهی از شایستگی‌ها هستند که به‌طور سنتی در برنامه‌های تحصیلی منظور می‌شوند. هر یک این مهارت‌ها به‌صورت درس‌هایی با سرفصل‌های مشخص آموزش داده می‌شوند.
«مهارت‌های حرفه‌ای»، شامل شش دستاورد: کارگروهی، مسئولیت‌های حرفه‌ای، ارتباطات مهندسی، مهندسی و جامعه، یادگیری مداوم و آگاهی از مسایل معاصر است. مهارت‌های حرفه‌ای اغلب کمتر مورد توجه قرار گرفته و یا به‌صورت یک محصول فرعی از فعالیت‌های گروه اول حاصل می‌شوند. مهارت‌های حرفه‌ای را با روش سنتی سخنرانی به خوبی نمی‌توان آموزش داد. این مهارت ها را با استفاده از روش‌های مدرن یادگیری فعال و مشارکتی، توجه به تفاوت‌ها در سبک یادگیری، و آگاهی از تدریس مهندسی در غالب مناسب آن، به نحو بهتری می‌توان منتقل کرد.
برطرف نمودن کاستی‌های موجود، و ارتقای آموزش مهندسی کشور، مستلزم انجام اقدامات متنوعی از سوی طرف‌های ذینفع، از جمله وزارت علوم، تحقیقات و فناوری، دانشگاه ها و آموزشگران، است.
وزارت علوم، تحقیقات و فناوری:
مرتفع کردن همه کاستی‌های ساختاری در برنامه های آموزش مهندسی کشور در کوتاه مدت امکان پذیر نیست. با در نظر گرفتن تجربیات جهانی و امکانات موجود، برخی از مهم‌ترین اقداماتی که میتواند در این زمینه مفید واقع شوند، عبارتند از:
- برقراری تناسبی بین توانایی‌های هر مرکز آموزشی با تعداد دانشجویان و برنامه‌های آموزشی عرضه شده.
- بازنگری فعالیت گروه‌های آموزشی کوچک‌تر و با امکانات کمتر؛ و محدود کردن فعالیت این مراکز آموزش مهندسی به آموزش های تا سطح کاردانی یا ادغام آنها در یکدیگر و ایجاد گروه های آموزشی با امکانات و توانایی های گسترده تر.
- تمرکز فعالیت های آموزشی و پژوهشی هر مرکز در یک یا دو زمینه خاص، با توجه به نیازهای منطقه و امکانات و نیروی انسانی موجود.
- اطمینان از اجرای در خور برنامه های مصوب، به‌وسیله برقراری سیستمی برای تضمین کیفیت آموزش های ارایه شده.
مراکز آموزش مهندسی:
پیشبرد فرایند تضمین کیفیت و ارزشیابی برنامه‌های آموزش مهندسی کشور بیش از همه متکی به‌اراده دانشگاه‌ها در انجام فرایند ارزیابی درونی، شناسایی کاستی‌ها و انجام اقدامات اصلاحی برای ارتقاء کیفیت برنامه‌ها و آماده نمودن آنها برای گذار موفقیت آمیز از ارزیابی برونی و کسب گواهی ارزشیابی است. اقدامات اجرایی اولیه که در این زمینه در هر دانشگاه میتواند صورت بگیرد عبارتند از:
- تاسیس مرکز یا دفتر ارزشیابی کیفیت آموزش در دانشگاه؛
- تامین امکانات و تخصیص اعتبار لازم برای ارزیابی درونی برنامه‌ها؛
- انتصاب افرادی با مسئولیت‌ها و اختیارات مشخص، به‌عنوان مسئول پیگیری ارزیابی هر یک از برنامه‌ها؛
- برقراری تمهیدات لازم برای ایجاد انگیزه در اساتید جهت مشارکت در ارزیابی و همچنین انجام پژوهش در زمینه آموزش؛
- ایجاد امکانات کافی برای گروه ارزیابی جهت دسترسی و گردآوری اطلاعات مورد نظر؛
- دادن اختیار لازم به گروه ارزیابی آموزشی جهت اعمال نتایج ارزیابی درونی برای رفع کاستی‌ها و بهبود برنامه آموزشی؛
- ایجاد وب‌گاه برای انتشار نتایج ارزیابی درونی؛
- برقراری امکان همکاری‌های مشترک با دانشگاه‌های دیگر در زمینه ارزیابی برنامه‌ها و پژوهش در زمینه آموزش مهندسی.
آموزشگران مهندسی:
در چند دهه اخیر یافته‌های فراوانی در مورد بهبود فرایند تدریس و یادگیری، به‌دست آمده است. آموزشگران مهندسی باید توجه داشته باشند که آگاهی از این روش‌ها و به‌کارگیری آنها تاثیر زیادی در بالابردن کیفیت آموزش و یادگیری دانشجویان خواهد داشت. ازجمله اقداماتی که آموزشگران مهندسی در این راستا می‌توانند انجام دهند عبارتند از:
- تکیه کمتر بر آموزش استاد‌محور و استفاده بیشتر از روش های دانشجو‌محور (یادگیری فعال، مشارکتی و …)؛
- کوشش جهت گنجانده مهارت‌های حرفه‌ای (چون کار گروهی و ارتباطات مهندسی) در برنامه درسی و تدریس؛
- اجتناب ارائه دروس به‌صورت جزایری جدا از هم و بدون کوشش جهت ایجاد ارتباط منطقی بین آنها؛
- توجه بیشتر به محتوا و اجرای فعالیت‌های عملی و آزمایشگاهی، کارآموزی‌ها، پروژه کارشناسی؛
- بازنگری درس‌های موجود و افزودن درس‌های جدید، به منظور اقناع دستاوردهای برنامه
منبع: کرسی یونسکو در آموزش مهندسی
دیدگاهتان را بنویسید