سردرگمی آموزش و پرورش در موضوع مدارس تیزهوشان و نمونه دولتی

در فرهنگ عامیانه ایرانیان دانش آموزانی که خوب درس می‌خوانند و به درس‌های خود تسلط کافی دارند، در اصطلاح بچه زرنگ خوانده می‌شوند. بچه زرنگ‌های دوره ابتدایی در سال ۹۷ بارها دچار استرس و سردرگمی شده‌اند. این روزها حال و هوای این بندگان خدا و خانواده‌هایشان دیدنی است. مسئولان هر جور دلشان بخواهد آن ها را بالا پایین می‌کنند و استرس می‌دهند. اصلا چرا نکنند؟ دانش آموز که در مشت مسئولان است و خانواده هم که کاری نمی‌تواند انجام دهد. بچه زرنگ‌ها دوست دارند که ادامه تحصیل خود را در مدارس به اصطلاح خاص تیزهوشان یا نمونه دولتی سپری کنند. چرا که تصور عمومی این است که کیفیت آموزشی در این مدارس بالاتر است.

امسال برای این دسته از دانش آموزان، سال پر تلاطمی بود. ابتدا وزیر آموزش و پرورش و معاونانش خبر از حذف آزمون ورودی این مدارس برای مقطع متوسطه اول دادند. سپس شایعاتی از شورای انقلاب فرهنگی مبنی بر عدم موافقت با این طرح به گوش رسید. همزمان باز هم مسئولان وزارت آموزش و پرورش با رد شایعات، بر موضع خود اصرار ورزیدند. تا اینکه شورای عالی انقلاب فرهنگی در موضع رسمی خود با این طرح مخالفت نمود. انتهای ماجرا اینکه به اصطلاح «زور آموزش پرورش به حذف نرسید». بنابراین راهکار جدید آموزش پرورش این بود که آزمون دروس را حذف کند و آزمون هوش به علاوه بررسی سوابق تحصیلی را ملاک ورود اعلام نماید.

در همین راستا وزیر آموزش و پرورش دوم خرداد ماه مقابل خبرنگاران حاضر شد و گفت: پس از مصوبه حذف آزمون شورای عالی آموزش‌وپرورش، نگرانی‌هایی در مورد عدم پذیرش دانش‌آموز در پایه هفتم مدارس استعدادهای درخشان ایجاد شد. برای رفع این نگرانی‌ها در مهر ۹۷ صرفا سنجش هوش و استعداد در بین داوطلبانی که شرایط اعلام‌شده را خواهند داشت، گرفته می‌شود و افرادی که از حد قابل قبولی از استعداد برخوردارند، می‌توانند در این مدارس ثبت‌نام کنند.

همچنین در آخرین ساعات تنظیم این گزارش، وزیر آموزش و پرورش در حاشیه حضور در کمیسیون آموزش مجلس شورای اسلامی در جمع خبرنگاران رسما پایان موجودیت مدارس نمونه دولتی را اعلام و افزود: امسال هیچ آزمونی برای ورود به مدارس نمونه دولتی برگزار نخواهد شد. این مدارس از امسال به مدارس عادی هیات امنایی تبدیل شده و دیگر مدرسه نمونه دولتی نخواهیم داشت.

در شرایط مبهم امسال، وضعیت مدارس تیزهوشان و نمونه دولتی چگونه است؟

این مصوبات و تغییرات مداوم آنها باعث بوجود آمدن نگرانی و سردرگمی برای والدین و مدیران مدارس نیز شده است. در این رابطه یکی از مدیران مدارس کرمانشاه در مصاحبه با علم و فناوری می‌گوید: هرچند تصمیم اخیر وزارت آموزش و پرورش گام مهمی در راستای حذف استرس از دانش آموزان بوده و از این منظر قابل دفاع است و باید از آن حمایت کرد. اما نباید از نظر دور داشت که اعلام این تصمیم به یکباره و ناگهانی موجب واکنش منفی بخشی از دانش آموزان که خود را برای آزمون ورودی در ابتدای سال آینده آماده کرده بودند، شد. به طوری که الان خانواده‌ها و دانش آموزان دچار سردرگمی و نگرانی شده‌اند. این مسئله حتی باعث نگرانی معلمان و مدیران مدارس نیز شده است.

نظرات والدین؛ موافقان و مخالفان حذف مدارس تیزهوشان و نمونه دولتی

به چند مدرسه مقطع ابتدایی مراجعه و سعی کردم گفتگوهای غیر رسمی با والدین داشته باشم. آن ها نیز دچار نگرانی و ابهام هستند. برخی این اقدام وزارت آموزش و پرورش را تحسین کرده‌ و عقیده داشتند که این اقدام گام خوبی برای کاهش استرس‌های ناشی از کنکور و تحصیل در این مدارس است.

به عنوان نمونه مادر یکی از دانش آموزان به خبرنگار ما گفت: به عنوان یک مادر هیچ وقت علت حجم عظیم استرسی که به فرزند دبستانیم وارد می‌شود را متوجه نشدم. سیستم آموزشی ما اصلا براساس لذت بردن از یاد گرفتن موضوعات تازه طراحی نشده است. بلکه مبنای موفقیت در آن فقط سبقت از سایر دانش آموزان است. این موضوع موجب شده که فرزند من خیلی زود با قوانین خشن دنیای ما مبنی بر رقابت بی رحمانه آشنا شود.

اما در سمت مقابل با برخی از والدینی مواجه شدیم که با توجه به صرف هزینه و زمان و تلاش برای موفقیت فرزندشان در این آزمون، گلایه‌هایی از تصمیمات جدید آموزش پرورش داشتند. آن ها معتقد بودند که چنین طرحی بایستی از دو سه سال آینده آغاز شود تا زحمات دانش آموزانی که چند سال تلاش کرده‌اند، هدر نرود.

یکی از همین والدین در گفتگو با ما تصریح کرد: مطمئنا اخذ چنین تصمیماتی ناگهانی و بی برنامه است. بنابراین این تصمیم مغایر با هر نوع عدالت برای کسانی است که مدتها روی امتحان ورودی به این مدارس سرمایه گذاری کرده‌اند. قطعا تمام زحمات این طفل‌های بی گناه تباه می‌گردد و دچار سرخوردگی و یاس و ناامیدی می‌شوند.

از منظر روانشناسی وجود مدارس خاص و تفکیک دانش آموزان غلط و نامطلوب است

 

دکتر آسیه مرادی استاد روانشناسی تربیتی دانشگاه رازی کرمانشاه در تحلیل مطلوبیت مدارس خاص تیزهوشان و نمونه دولتی گفت: هر نوع فرآیند تفکیک از لحاظ روانشناسی نامطلوب است. چرا که این فرآیندها تفکر متفاوت بودن نسبت به بقیه را در ذهن فرد ایجاد می‌نماید. این موضوع دو بخش دارد؛ بخشی که من از بقیه قوی‌تر هستم و بخشی که من از بقیه ناتوان‌تر هستم. در هر کدام از این دو صورت فرآیند تفکیک، آثار نامطلوبی را در پی خواهد داشت.

دکتر مرادی ادامه داد: البته این فرآیند در شرایط خاص و اجبار، گریز ناپذیر است. به طور مثال برای دانش آموزان استثنایی آموزش‌های خاصی تعیین می‌گردد تا از این طریق ضعف‌ها و نواقص موجود را برطرف سازد. برای دانش آموزان تیزهوش هم باید به اشکال متفاوتی فرآیند تفکیک انجام شود. اما نکته مهم این است که این فرآیند بایستی به گونه‌ای اعمال گردد که به دانش آموز احساس متفاوت بودن از بقیه دست ندهد. اگر دانش آموز تصور متفاوت بودن داشته باشد، به طور طبیعی دچار اختلال در جریان رشد شده و این جریان از حالت عادی خارج می‌شود. در صورت تفکیک در مدارس تیزهوشان، این تفکر برای دانش آموز به وجود می‌آید که او باید مدام درس بخواند، شغل یا جایگاه اجتماعی خاصی داشته باشد و… که البته به لحاظ علمی این اندیشه، به هیچ روی مطلوب نیست.

این کارشناس روانشناسی با اشاره به این که تفکیک باید در همان مدارس عادی انجام شود، افزود: راهکار این است که بایستی شرایطی طراحی شود که دانش آموز امکان پرورش توانمندی‌های خود را به دست بیاورد. هر دانش آموز عادی می‌تواند استعداد خاص خود را داشته باشد که باید در همان زمینه پرورش یابد.

مرادی در توضیح راهکار تفکیک صحیح تیزهوشان اضافه کرد: لازم است در مدارس عادی تدابیری اندیشیده شود که استعدادیابی از دانش آموزان انجام شده و در همان زمینه‌ی کشف شده برای وی برنامه ریزی صورت بگیرد. در این صورت فرآیند تفکیک به نحو علمی و صحیح انجام شده است.

وی با اشاره به آسیب‌زا بودن شیوه موجود مدارس خاص بیان نمود: غربالگری در ابتدای ورود به مقطع بالاتر موجب ایجاد مسیر پر استرس و اضطراب برای دانش آموزان خواهد شد. این موضوع هنگامی که برای دوره دبستان به راهنمایی اجرا شود بسیار خطرناک‌تر خواهد بود. چرا که در این سنین همچنان لازم است جنب و جوش، بازی و خلاقیت دانش آموزان شکوفا شود.

وی ادامه داد: البته برای ارزیابی دقیق‌تر خروجی این مدارس لازم است به این موضوع هم توجه شود که بازده آن ها چطور بوده و چه تعداد از افرادی که در حال حاضر در زمینه‌های علمی و اجتماعی جز نخبگان کشور هستند، در مدارس تیزهوشان تحصیل کرده و در چه مقطعی غربال شده‌اند.

ضریب هوش و عملکرد تحصیلی رابطه قوی با هم ندارند

مدیر گروه روان‌شناسی دانشگاه رازی با اشاره به این که آموزش و پرورش امسال شیوه ترکیبی برگزاری آزمون هوش و بررسی سوابق تحصیلی را شرط ورود به این مدارس اعلام کرده است، ابراز نمود: به اعتقاد بسیاری از روانشناسان بین هوش و عملکرد تحصیلی رابطه ضعیفی وجود دارد. این بدان معناست که الزاما دانش آموزان باهوش از عملکرد تحصیلی بهتری برخوردار نیستند.

وی با تاکید بر عدم ارتباط قوی بین هوش و تحصیل گفت: این یک تناقض آشکار است که برای تحصیل، آزمون هوش برگزار شود! اگر قرار است به اجبار آزمونی برگزار شود، همان بهتر که آزمون از مواد درسی باشد تا تست هوش. چرا که هدف این است که دانش آموزان با یک آزمون، غربال و در مسیر تحصیل قرار بگیرند. البته خود این امر هم آسیب‌زا خواهد بود و منجر به مراجعه دانش آموزان به کلاس‌های آمادگی خارج از مدرسه خواهد شد که وظیفه کنترل این آسیب و فراهم نمودن شرایط عادلانه، بر عهده خود آموزش و پرورش است.

این استاد دانشگاه با ذکر این نکته که در علم روان شناسی تعریف واحد و یگانه‌ای از هوش وجود ندارد، ادامه داد: هنوز مشخص نیست که منظور آموزش و پرورش کدام یک از انواع هوش از جمله هوش خلاق و… است.

وی با اشاره به ضلع دوم شرایط اعلام شده آموزش و پرورش که بررسی سوابق تحصیلی است افزود: با توجه به این که کارنامه دانش آموزان مقطع ابتدایی به صورت کیفی صادر می‌گردد، بنابراین امکان دستیابی به یک شاخص عددی از این راه وجود ندارد. بر این اساس روش ترکیبی آزمون هوش و بررسی سوابق تحصیلی راهکار مناسبی برای ورود به مدارس خاص نیست.

آموزش و پرورش در موضوع مدارس تیزهوشان و نمونه دولتی دچار سردرگمی است

مرادی با انتقاد از تغییرات مداوم مصوبات مراجع ذیربط، اعم از آموزش و پرورش و شورای عالی انقلاب فرهنگی بیان نمود: آموزش و پرورش در این زمینه دچار سردرگمی شده و تکلیف خود را نمی داند. لازم است این مراجع به عنوان مبادی تصمیم سازی، با استناد به منابع علمی مورد تایید متخصصان و با در نظر گرفتن تجارب سایر کشورها، تصمیم نهایی خود را اعلام نمایند. در این صورت به دلیل به کارگیری روش علمی و استاندارد، نیازی به حجم گسترده جدال و تغییرات مداوم در تصمیم گیری نخواهد بود.

این کارشناس روانشناسی در پایان با تاکید بر اصلاح زیربنایی مساله گفت: در صورتی که شرایط آموزش برای همه‌ی دانش آموزان یکسان باشد و تمامی مدارس از کیفیت آموزشی مناسبی برخوردار باشند، از حجم استرس والدین و دانش آموزان کاسته می‌شود. در این صورت والدین، سعی نمی‌کنند با تحمل هزینه‌های سنگین یا تحمیل استرس به دانش آموزان، آن ها را به مدارس با کیفیت‌تر روانه نمایند. راهکار اساسی این است که با افزایش کیفیت آموزش در تمامی مدارس، برای والدین و دانش آموزان اطمینان حاصل شود که هوش دانش آموز در مدرسه عادی کشف و همان جا پرورش داده می‌شود.